چگونگی پیدایش بیماری قساوت
چگونگی پیدایش بیماری قساوت
منبع: محمدی ری شهری، محمد، مبانى شناخت، ص 345
سوال:
بیماری قساوت قلب چگونه پدید می آید؟
پاسخ:
یکی از نام های بیماری روحی و عقلی انسان در قرآن کریم «قساوت» است. در این کتاب آسمانی، مجموعاً هفت بار و در ضمن شش آیه،[1] بیماری قساوت و مانعیت آن از شناخت های عقلی و قلبی مطرح شده است.
بیماری قساوت چیست؟
کلمه قساوت و نیز قسوت مصدر و به معنای سخت شدن است. مفردات القرآن در توضیح کلمه قسوت می نویسد:
القسوة غلظ القلب، و أصله من حجر قاسٍ.[2] قسوت عبارت است از سختی دل، و ریشه آن از سنگ سخت است.
قساوت نوعی بیماری روانی و عقلی است که در اثر آن، زمینه شناخت حقیقت و پذیرش حق در انسان نابود می شود. کسانی که مبتلا به بیماری قساوت هستند گوششان به سخن حق بدهکار نیست و حرف حق در آنان اثر نمی کند و به گفته شاعر:
دانم ای ناله در آن دل ز چه تأثیر نکردی رخنه در سنگ محال است تو تقصیر نکردی ولی قرآن کریم، بر خلاف نظر این شاعر می فرماید رخنه در سنگ ممکن است، لکن دلی که مبتلا به بیماری قساوت است، از سنگ سخت تر و نفوذ ناپذیرتر است! در فرازی از سوره مبارکه بقره پس از نقل یکی از معجزات حضرت موسی علیه السلام، در وصف یهودِ معاصر آن حضرت که همانند صهیونیست های امروز مبتلا به بیماری قساوت بودند، آمده است: «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکمْ مِنْ بَعْدِ ذلِک فَهِی کالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما یتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما یشَّقَّقُ فَیخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما یهْبِطُ مِنْ خَشْیةِ اللَّهِ….[3]سپس دل های شما سخت شد، مانند سنگ، بلکه سخت تر! زیرا بسا سنگ هایی هست که می شکافد و نهرهایی از آن جاری می شود، و بعضی از سنگ ها می شکافد و آب از آن بیرون می ریزد و بعضی از آنها از ترس خدا فرو می ریزد… ».
در این جا این سؤال پیش می آید که بیماری قساوت چگونه پدید می آید و به عبارت دیگر میکربی که این بیماری را تولید می کند چیست؟
چگونگی پیدایش بیماری قساوت
عواملی که موجب پیدایش بیماری قساوت می شوند بسیارند. در قرآن و احادیث اسلامی، این عوامل به طور مشروح، مطرح شده است. عهد شکنی، عمر طولانی در غفلت، آرزوی دراز، ترک عبادت، سخن بیهوده، استماع لهو، شکار، رفت و آمد با سلاطین و اهل زر وزور، ثروت بسیار، نگاه کردن به چهره بخیل، و به طور کلی هوسرانی و گناه از دیدگاه متون اسلامی، میکرب هایی هستند که اگر انسان آلوده به این میکرب ها شد و خود را معالجه نکرد، به تدریج، مبتلا به بیماری قساوت می شود.[4] این میکرب ها سبب می شوند که انسان به تدریج به هوسرانی خو کند و پذیرش حق برای او ثقیل و ناگوار گردد، تا آن جا که قلب و جان و روح و اندیشه انسان در برابر حق همانند سنگ، بلکه سخت تر از سنگ، نفوذناپذیر شود.
خطر بیماری قساوت
از دیدگاه متون اسلامی، بیماری قساوت، خطرناک ترین بیماری و زیانبارترین اثر هوسرانی و بزرگ ترین کیفر الهی در مورد ارتکاب گناهان است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید: إنَّ للَّهِ عُقُوباتٌ فِی القُلُوبِ و الأبدانِ: ضَنک فِی المَعِیشَةِ و وَهنٌ فِی العِبادَةِ، و ما ضُرِبَ عَبدٌ بِعُقُوبَةٍ أعظَمَ مِن قَسوَةِ القَلبِ.[5] به تحقیق که خداوند کیفرهایی به جهت ارتکاب گناهان در جسم و جان انسان دارد، مانند سختی زندگی و سستی در عبادت، ولی هیچ کیفری بزرگ تر از قساوت قلب نیست.
با عنایت به این که ابتلا به این بیماری تدریجی است، و بیمار مبتلا به قساوت، حتی در اوج بیماری هم نمی تواند تشخیص بدهد که بیمار است، و علاج این بیماری بسیار سخت و در مواردی امکان ناپذیر است، لذا انسان از آغاز زندگی باید مواظب باشد که به آن مبتلا نشود. امیر المؤمنین علیه السلام در توصیه هایی به فرزند ارجمندش امام مجتبی علیه السلام می فرماید: إنَّما قَلْبُ الحَدَثِ کالأرضِ الخَالِیةِ، مَا القِی فِیها شَی ٌإلّاقَبِلَتهُ، فَبَادَرتُک بِالأدَبِ قَبلَ أن یقسُوَ قَلبُک و یشتَغِلَ لُبّک.[6]همانا دل جوان همانند زمین تهی است که هر چه در آن انداخته شود می پذیرد. بدین جهت پیش از آن که دلت را قساوت بگیرد و اندیشه ات مشغول گردد، به تأدیب تو مبادرت ورزیدم.
پی نوشت ها
[1] بقره: آیه 74، انعام: آیه 43، حدید: آیه 16، مائده: آیه 13، حج: آیه 53 و زمر: آیه 22.
[2] مفردات ألفاظ القرآن: ص 404.
[3] بقره: آیه 74.
[4] ر. ک: میزان الحکمة: باب 3347 (مایقسی القلب).
[5] تحف العقول: ص 296.
[6] نهج البلاغة: نامه 31.
